نجات نهضت ملی مسکن با مدیریت ساخت ناب

سید محمدرضا علوی‌پور، دکترای مدیریت ساخت از آمریکا، مدیرعامل مؤسسه ACEMI و دبیر دومین سمپوزیوم بین‌المللی مدیریت ساخت عنوان کرد که بر خلاف تصور بسیاری از افراد، صنعت ساخت (Construction) تنها به پروژه‌های ساختمانی منوط و ختم نمی‌شود؛ بلکه صنعت ساخت به چهار دسته پروژه‌های مسکونی، غیرمسکونی، زیر ساختی و صنعتی دسته‌بندی می‌شوند.

از سال ۱۹۶۰ مفهوم جدیدی به نام مدیریت ساخت ایجاد شد و برای آن مؤسسات و تشکل‌هایی را راه‌اندازی کردند و دستورالعمل‌هایی تدوین شد و در نهایت دانش مدیریت ساخت ایجاد شد. درصورتی‌که شاید این ادبیات در کشورهای اروپایی شناخته شده نباشد و حتی خاورمیانه که اصلاً این مفهوم را نمی‌شناسند و نمی‌دانند این دستورالعمل‌ها به چه شکلی است. ما دقیقاً روی این حوزه متمرکز شدیم تا این مفهوم را جاری کنیم. مفهومی که باعث می‌شود زمان پروژه‌ها کاهش پیدا کند به‌خاطر اینکه اتلافات را حذف می‌کند و از سوی دیگر هزینه پروژه‌ها را به‌واسطه حذف اتلافات کاهش می‌دهد. این موضوع دغدغه‌ای است که وجود دارد و کشورهای منطقه نیز با آن مواجه هستند و ما نیروی تخصصی بسیار خوبی در کشور داریم که حتی می‌توانیم صادرات این خدمات را انجام دهیم. در حال حاضر دغدغه، توانمندی و دانشی وجود دارد. توانمندی نیروی تخصصی داخل کشور و دانش مدیریت ساخت است که در کشور و در خاورمیانه ناشناخته است. پس ما اگر بتوانیم این دانش را به این نیروهای متخصص تزریق کنیم و با این ادبیات آشنا شوند و توسعه پیدا کنند، چه‌بسا که بتوانیم صادرات خدمات را برای مدیریت ساخت داشته باشیم.

مدیرعامل مؤسسه ACEMI معتقد است که با مدیریت ساخت می‌توانیم نهضت ملی مسکن را با سرعت بیشتر، زمان کمتر و کیفیت بالاتر به اتمام برسانیم؛ اما موضوعی که وجود دارد این است که دولت نباید فقط به فکر تأمین منابع مالی پروژه‌ها به‌خصوص پروژه‌های نفتی باشد؛ بلکه باید در جهت مدیریت ساخت و کاهش هزینه‌ها نیز گام بردارد.

دکتر علوی‌پور عنوان کرد که ما به دنبال ترویج مدیریت ساخت تخصصی در ایران هستیم. صنعت ساخت با چالش‌های اساسی مواجه است. صنعت ساخت دارای ابعاد بسیار وسیعی است که با مشاغل بسیار بزرگی در ارتباط است. صنعت ساخت ۱۳ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده و بیشترین میزان ریسک‌ها را نیز داراست. حدود ۷۰ درصد شرکت‌هایی که در صنعت ساخت به‌خصوص در بخش پیمانکاری فعال هستند، در ۱۰ سال گذشته ورشکسته شده‌اند. اما صنعت ساخت همچنان یکی از پرسودترین صنایع دنیا محسوب می‌شود. این بدین معنی است که یکی از چالش‌های بزرگی در صنعت ساخت وجود دارد و یک‌سری ساختارهایی که باید به آن پرداخته شود.

دکتر علوی‌پور می‌گوید: دو چالش اساسی صنعت ساخت را می‌توان به دو موضوع زمان و هزینه تقسیم‌بندی کرد. زمان به هزینه و هزینه به زمان مرتبط می‌شود و این اثر متقابل دارند. شرکت‌های فعال در صنعت ساخت درگیری بیشتری در این موضوع دارند. صنعت ساخت به‌خودی‌خود نیز در دنیا دچار تأخیرات بسیار زیادی می‌شود که یک‌بخشی به دلیل منابع مالی و بخش دیگر به دلیل ریسک‌های بالقوه‌ای است که ناشناخته‌های زیادی مثل عوامل داخلی، خارجی، شرایط سیاسی و منطقه‌ای دارد. تمامی این موارد، باعث شد که مفهوم جدیدی به نام مدیریت ساخت ایجاد شود. باید بدانیم چند درصد این موارد، قابلیت مدیریت‌کردن را دارند و چند درصد دیگر خارج از توان مدیریتی هستند. اتفاقی که اینجا رخ می‌دهد این است که می‌خواهیم زمان و هزینه را مدیریت کنیم. این موارد به بسترهای مختلفی ارتباط پیدا می‌کند. یکی از این بسترها حقوق ساخت است. در واقع فلسفه حقوق ساخت مبنای مدیریت ساخت است که هدف آن مدیریت زمان و هزینه در یک ساختار حقوقی است. در پروژه‌های امروزه در دنیا ابعاد وسیعی دارد و بیش از ۶۰ درصد آن اتلافات هزینه است و این اتلافات هزینه باعث کاهش منابع مالی و از سوی دیگر افزایش زمان می‌شود. بسیاری از اوقات پیمانکاران آگاه نیستند که شاید بتوان بسیاری از این هزینه‌ها را کاهش داد. به‌عنوان‌مثال، با یک طراحی درست و مدیریت مناسب می‌توان از هدر رفتی که در آرماتور وجود دارد، جلوگیری کرد.

در ادامه دکتر علوی‌پور عنوان کردند این اتفاق‌ها باعث شد تا در دنیا برای جلوگیری از این هدررفت‌ها مفهوم جدیدی به نام ساخت ناب ایجاد شود که مؤسسات تخصصی نیز برای آن تشکیل شده است. در منطقه خاورمیانه هم این بحران‌ها وجود دارد و تنها شامل ایران نمی‌شود. ساختاری که عملاً برای ایران و کشورهای منطقه هم ناشناخته است؛ اما کشورهایی مانند آمریکا و انگلستان در این زمینه بسیار پیشتاز هستند.

برای پیاده‌سازی موارد اشاره شده، به فرهنگ‌سازی مداومی نیاز داریم. این امر، با آگاه‌سازی مدیران پروژه و مدیران ساخت فعال در صنعت نسبت به رویه‌های متفاوت و مختص صنعت ساخت رخ می‌دهد. پس صرف دانش تخصصی نمی‌تواند به‌تنهایی به این موضوع کمک کند. پس چه باید کرد؟

برای آگاه‌سازی جامعه مدیریت پروژه و مدیریت ساخت، رویدادی با عنوان سمپوزیوم بین‌المللی مدیریت ساخت (ICMS) برنامه‌ریزی‌شده است که برای دومین بار در مهرماه ۱۴۰۳ برگزار خواهد شد. این رویداد قرار است یک محفل تخصصی باشد که افراد متخصص و سازمان‌ها گرد هم آیند و با ایجاد یک شبکه حرفه‌ای و تخصصی، یک اکوسیستم مدیریت ساخت ایجاد کنند.

اولین سمپوزیوم بین‌المللی مدیریت ساخت در شهریورماه ۱۴۰۲ باهدف ایجاد اکوسیستم مدیریت ساخت، برگزار شد و ۵۰۰ متخصص و بیش از ۲۰ سازمان از شرکت‌های مختلف ساختمانی و صنایع و پتروشیمی در آن رویداد شرکت کردند. با حضور این افراد در سمپوزیوم اول، این اکوسیستم شکل گرفت و هدفی که به دنبال آن بودیم محقق شد. باید متخصصان صنعت متوجه می‌شدند که مدیریت ساخت یک فلسفه جدید است. تأکید ما بر این بوده که اکوسیستم مدیریت ساخت نباید بدین شکل بماند و مستلزم توسعه است. در سمپوزیوم دوم محوریت موضوع بر مبنای توسعه کسب‌وکار در صنعت ساخت قرار گرفته است. در توسعه کسب‌وکار یک مدیریت ساخت حرفه‌ای وجود دارد که با مدیریت ساخت متفاوت بوده و شامل ساختارهای کلان است و مدیریت پروژه تنها بخشی از این مجموعه را در برمی‌گیرد. با تغییر محورها و نگاه به ساختاری کلان استراتژیک، توسعه پایدار هم به محورها افزوده شد. محورهای ایمنی، مدیریت قرارداد و مدیریت پروژه و ساخت حرفه‌ای نیز موردتوجه قرار گرفته است. در سمپوزیوم دوم نمایشگاه تخصصی صنعت ساخت به برنامه افزوده شد تا شرکت‌های فعال در صنعت ساخت، فرصت ارائه خدمات و محصولات خود را بیابند.

یکی از ویژگی‌های این رویداد برگزاری نمایشگاه صنعت ساخت است. این نمایشگاه قرار است به‌صورت تخصصی و با حضور سازمان‌های فعال در صنعت ساخت، اعم از ساختمانی، زیرساختی و صنعتی برپا گردد و فرصت بسیار مناسبی است تا شرکت‌ها، سازمان‌ها و کسب‌وکارهای فعال در این صنعت، دستاوردها و خدمات خود را در معرض بازدید شرکت‌کنندگان این رویداد قرار دهند و از قدرت شبکه‌سازی در صنعت ساخت که یکی عوامل بسیار مهم در توسعه و پیشرفت هر سازمانی است، بهره‌مند گردند.

برپایی نمایشگاه کاریابی از دیگر ویژگی‌های دومین سمپوزیوم بین‌المللی مدیریت ساخت (ICMS) است. در این نمایشگاه با حضور شرکت‌ها، سازمان‌ها و کسب‌وکارهای صنعت ساخت، فرصت مناسبی برای دانشجویان، فارغ‌التحصیلان، متخصصان و فعالان صنعت ساخت پدید می‌آید که بتوانند با نمایندگان شرکت‌ها و مدیران و کارشناسان منابع انسانی کسب‌وکارهای این حوزه، به‌صورت چهره‌به‌چهره و بدون واسطه به مصاحبه بپردازند و با فرایند جذب و استخدام و شرایط کاری در شرکت‌ها آشنا شوند. از سوی دیگر، حضور شرکت‌ها در این نمایشگاه، باعث ارتقای برند کارفرمایی و شناخت بیشتر کارجویان از شرکت‌ها می‌شود و فرصتی برای آن‌ها ایجاد می‌کند تا بتوانند از بین متخصصان، افراد واجد صلاحیت را استخدام نمایند. فرصتی که در شرایط فعلی صنعت، بسیار حیاتی است.

دکتر علوی پور به این موضوع اشاره کردند که همچنین در این رویداد، ایده فضای لانژ که برای اولین‌بار در دومین سمپوزیوم بین‌المللی صنعت ساخت (ICMS) اجرا و پیاده‌سازی خواهد شد، به‌تمامی شرکت‌کنندگان کمک خواهد کرد تا در فضای طراحی شده، به برقراری ارتباط و گپ و گفت با سایر افراد که همگی از کارشناسان، مدیران پروژه و مدیران عامل کسب‌وکارهای صنعت ساخت هستند، بپردازند. ارتباط و گپ و گفتی که به دلیل محورهای گفت‌وگوی مشترک باعث هم‌افزایی و توسعه شبکه ارتباطی به شکل بسیار هدفمند می‌شود.