جمعیت جهان به‌روایتِ رنگ چشم

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری رخداد اقتصادی؛ دو عامل بر رنگ چشم تأثیر می‌گذارد: رنگ‌دانه عنبیه چشم؛ و فراوانی پراکندگی نور توسط محیط تیره در استرومای عنبیه. در انسان، رنگ‌دانه عنبیه به غلظت «ملانین» در اپیتلیوم رنگ‌دانه عنبیه، محتوای آن در استرومای عنبیه و نیز تراکم سلولی استروما بستگی دارد. هر‌چه غلظت «ملانین» فرد بیشتر باشد، چشمان فرد «تیره‌تر» می‌شود. به‌همین‌ترتیب، چشم‌های قهوه‌ای بیشترین‌میزان «ملانین» را دارند؛ درحالی‌که چشم‌های آبی، کمترین‌میزان «ملانین» را دارند. علاوه‌براین؛ پراکندگی «تیندال» در استرومای عنبیه منجر به ظاهرشدن چشم‌هایی به‌رنگ‌هایِ آبی، سبز و فندقی می‌شود. بااین‌حال، ژنتیک و وراثت رنگ‌های مختلف چشم در انسان، پیچیده است. از سال ۲۰۱۰، محققان براین‌باورندکه ۱۶ ژن مختلف بر رنگ چشمِ انسان تأثیر می‌گذارند و بیشترشان نقش مهمی در تولید و ذخیره‌سازی «ملانین» دارند. علاوه‌براین‌ها؛ OCA2 و HERC2 دو ژن اصلی مرتبط با تنوع رنگ چشم هستند.

چشم قهوه‌ای؛ ۷۰ تا ۸۰‌درصد
۷۰ تا ۸۰‌درصد از جمعیت جهان، عنبیه قهوه‌ای یا تیره‌رنگ دارند که قهوه‌ای را به رایج‌ترین رنگ چشم در جهان تبدیل می‌کند. محققان آکادمی چشم‌پزشکی آمریکا اظهار کرده‌اند که حدود ۱۰هزارسال‌پیش همه افراد روی سیاره زمین، چشم‌های قهوه‌ای داشتند. ضمناً چشم‌های قهوه‌ای، عمدتاً به‌دلیل غلظت بالای «ملانین» در استرومای عنبیه است که امکان جذب طول‌موج‌های کوتاه‌تر و طولانی‌تر نور را فراهم می‌کند. تنوع رنگ قهوه‌ای، بسته به قسمتی از جهان که فرد در آن زندگی می‌کند، متفاوت است؛ مثلاً رایج‌ترین رنگ چشم «قهوه‌ای تیره» در آفریقا، آسیای شرقی و آسیای جنوب‌شرقی‌ست. رنگ چشم «قهوه‌ای روشن» نیز بیشتر در اروپا، غرب آسیا و قاره آمریکا رایج است.
چشم آبی؛ ۸ تا ۱۰درصد
دومین رنگ چشم رایج در جهان، آبی‌ست؛ تخمین‌های متعدد نشان می‌دهد حدود هشت تا ۱۰‌درصد از جمعیت جهان این ویژگی را دارند. رنگ آبی عمدتاً به‌دلیل غلظت کم «ملانین» در استروماست که منجر به جذب طول‌موج‌های طولانی‌تر توسط اپیتلیوم تیره زیرین و بازتاب طول‌موج‌های کوتاه‌تر می‌شود. دانشمندان براین‌باورندکه نژاد چشم‌آبی‌ها، به اجدادی مشترک برمی‌گردد که به‌احتمال‌زیاد حامل یک جهش ژنتیکی بوده که منجر به کاهش تولید «ملانین» شده است. چشم‌های آبی در شمال و شرق اروپا؛ به‌ویژه اطراف دریای بالتیک، بیشتر دیده می‌شود. چشمان آبی در آسیای مرکزی، شمال آفریقا، جنوب آسیا، غرب آسیا و جنوب اروپا نیز دیده می‌شود.

چشم فندقی؛ ۵درصد
حدود پنج‌درصدِ جمعیت جهان، چشم‌های فندقی دارند. رنگ چشم فندقی در درجه اول به‌دلیل ترکیب مقدار مناسبی از «ملانین» و پراکندگی رایلی‌ست. این چشم‌ها معمولاً ترکیبی از رنگ‌ سبز و قهوه‌ای و اغلب لکه‌های طلایی یا نارنجی هستند. یک واقعیت جالب این‌است‌که به‌نظر می‌رسد این چشم‌ها در نورهای مختلف، رنگ خویش را تغییر می‌دهند. چشم‌های فندقی در خاورمیانه، شمال آفریقا، برزیل و مردم اسپانیایی بیشتر دیده می‌شود.

چشم‌ کهربایی؛ ۵درصد
کهربایی پس از سبز و خاکستری، سومین رنگ چشمِ نادر در جهان است و تقریباً پنج‌درصد از جمعیت جهان، چشم‌های کهربایی دارند. چشم‌های کهربایی، مقدار «ملانین» بیشتری نسبت به چشم‌های فندقی داشته و رنگ مایل به زرد/طلایی دارد که عمدتاً به‌دلیل رنگ‌دانه زرد «لیپوکروم» است. برخلاف چشم‌های فندقی که به‌نظر می‌رسد رنگشان گاهی تغییر می‌کند، چشم‌های کهربایی، ‌رنگ طلایی یکدستی دارند. رنگ چشم کهربایی معمولاً در پاکستان و منطقه بالکان و همچنین در جنوب فرانسه، شبه‌جزیره ایبری، ایتالیا و مجارستان و تعداد کمتری نیز در خاورمیانه، کلمبیا و منطقه مخروط جنوبی (آرژانتین، شیلی و اروگوئه) یافت می‌شود.

چشم سبز؛ ۲درصد
تنها دودرصدِ جمعیت جهان، دارای چشمان سبز هستند که آن‌را به نادرترین رنگ چشم تبدیل می‌کند. چشمان سبز، نتیجه ترکیبی از چند عامل؛ ازجمله رنگ‌دانه قهوه‌ای روشن در استرومای عنبیه، سایه آبی به‌دلیل پراکندگی نور منعکس‌شده رایلی و لیپوکروم رنگ‌دانه زرد است. چشمان سبز، در مناطق مرکزی، غربی و شمالی قاره اروپا رایج است. آمریکایی‌های اروپایی با اجداد «سلتی» و «ژرمنی» ۱۶‌درصد از افراد با چشمان سبز را تشکیل می‌دهند.

چشم خاکستری؛ ۳‌درصد
پس از سبز، خاکستری دومین رنگ چشم طبیعی نادر است و سه‌درصد از جمعیت جهان چشم‌های خاکستری دارند. افرادی‌که چشم‌های خاکستری دارند، در عنبیه خود «ملانین» اندکی دارند یا اصلاً «ملانین» ندارند؛ اما غلظت کلاژن بالایی در استروما دارند. به‌دلیل این غلظت زیاد کلاژن، نور به‌طور متفاوتی نسبت به سایر رنگ‌های چشم منعکس می‌شود. چشم‌های خاکستری، در بخش‌هایی از آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، خاورمیانه و میان مردم الجزایر شاویه در شمال‌غربی آفریقا رایج است.

چه خبر از موارد خاص؟
برخی‌ازافراد مبتلا به «آلبینیسمِ» شدید (زالی) به‌نظر می‌رسد که در شرایط نوریِ خاص، چشم قرمز دارند. این به‌دلیل مقادیر ناچیز «ملانین» در عنبیه است که به رگ‌های خونیِ زیرین اجازه می‌دهد خود را نشان دهند. البته برخی‌ازافراد مبتلا به این بیماریِ ژنتیکی می‌توانند واقعاً چشمانِ «بنفش‌رنگ» نیز داشته باشند. واژه «هتروکرومی» از واژه‌ای یونانی باستان مشتق شده و به اختلالی اطلاق می‌شود که در آن، فرد بیش از یک رنگِ چشم دارد! «هتروکرومی» در انسان بسیارنادر است و کمتر از یک‌درصدِ جمعیت جهان به آن مبتلا هستند. سه نوع «هتروکرومی» وجود دارد: کامل، سکتوری و مرکزی. وقتی یک عنبیه، رنگ متفاوتی با دیگری داشته باشد، «هتروکرومی کامل» است. هنگامی‌که رنگِ بخشی از یک عنبیه با بخش باقیمانده متفاوت باشد، «هتروکرومی بخشی» است. در موارد «هتروکرومی مرکزی» عنبیه‌ها یکسان هستند؛ اما حلقه‌ای با رنگ‌های مختلف، اطراف مردمک وجود دارد.

رنگ چشم و مسائل پزشکی
رنگ چشمان فرد می‌تواند مشکلات اساسیِ سلامتی را که ممکن است از آن رنج ببرد را نیز نشان دهد. مطالعات مختلف نشان داده افرادی‌ با رنگ عنبیه روشن‌تر، نسبت به افرادی با رنگ عنبیه تیره‌تر، شانس بیشتری برای ابتلا به «دژنراسیون ماکولا مرتبط با سن» (AMD) دارند. عنبیه خاکستری نیز می‌تواند نشانه «یووئیت» (التهاب لایه میانی چشم) باشد؛ درحالی‌که افرادی‌که چشمان آبی، سبز یا خاکستری دارند، درمعرض‌خطر ابتلا به «ملانوم یووه» (نوعی سرطان چشم) هستند. برخی شرایط پزشکی، بر روی رنگ چشم فرد تأثیر می‌گذارد. اگرچه این‌شرایط نمی‌توانند دائماً رنگ عنبیه را تغییر دهند؛ اما به‌طورکلی بر روی صلبیه یا قرنیه چشم تأثیر می‌گذارند که کوتاه به آن‌ها اشاره می‌‌کنیم:

– انیزوکوریا
به یک وضعیت غیرطبیعی اشاره دارد که با اندازه‌های مختلف مردمک مشخص می‌شود. علل مختلفی برایش هست: ضربه به سر، تومورهای مغزی، میگرن، بیماری‌های دمیلینه‌کننده (آن‌هایی‌که منجر به از‌دست‌دادن میلین می‌شوند؛ غلاف‌های بافت چربی که اعصاب را احاطه و از آن محافظت می‌کنند تا سیگنال‌ها مؤثر ارسال شوند. از‌دست‌دادنش می‌تواند باعث نقص‌ عصبی مانند تغییرات بینایی، ضعف، تغییر حس و مشکلات رفتاری یا شناختی شود)، داروهایی با خواص آنتی‌کولینرژیک و مواردی دیگر.

-هپاتیت و سایر بیماری‌های کبدی
وقتی کبد، ملتهب یا آسیب‌دیده است، معمولاً نمی‌تواند بیلی‌روبین را حذف کند؛ بنابراین، بیلی‌روبین در خون تجمع می‌یابد و صلبیه و پوست را زرد می‌کند.

– یووئیت
اشاره به «تورم یووه» (‌لایه رنگ‌دانه بین شبکیه داخلی و لایه فیبری خارجی) دارد. علائمِ‌ آن شامل سوزش و قرمزی چشم‌ها، تاری دید، سردرد و … است. انواع مختلف یووئیت عبارت‌اند از قدامی، متوسط، خلفی و پان یووئیت. فردی‌که از یووئیت رنج می‌برد، برای کنترل التهاب و جلوگیری از کاهش بینایی، نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.